Yapay Zeka ile Eğitim Daha mı İyi Olacak?

Bugün yazacağım konu özel bir konu. Dijital eğitim platformları gün geçtikçe eğitimde daha önemli rol oynamaktadır. Bunları gruplayarak önem sırasına göre yazmak istersek şöyle bir tablo ortaya çıkarabiliriz. Öğrencilerin ve öğretmenlerin bireysel performans hızında öğrenmesine imkan sağlar. Böylelikle, bir sınıf ortamında sınıfın ortalamasına göre anlatılan bir konunun akış hızından ziyade dijital eğitim platformlarındaki hedef kitleye yönelik hazırlanmış içerikler sayesinde hızlı gitmek isteyeni yavaşlatmazken, geride kalanı ise hızlandırma noktasında önemli bir rol oynar. Öğrencilerin hazır bulunuşluk seviyelerine göre önerilerde bulunur ve böylelikle öğrencinin seviyesini yakalayıp, hedeflerine ulaşma noktasında yardımcı olur. Hedef kitleye yönelik iyi tasarlanmış içeriklerin sunulduğu dijital eğitim platformları öğrencilere deneme-yanılma özgürlüğü sağlar. Bu sağlanan özgürlük ise gençlerin inovatif ürünler geliştirmesine yardımcı olur. Yapay zeka ise bu dijital platformların çekirdeği, nüvesi. Onun üzerinde çok durmalıyız.

Yapay zeka, bilgisayar sistemlerinin insan benzeri zekaya sahip olabilme yeteneği olarak tanımlanır. Bu sistemler, yüksek kaliteli veri analizi, karmaşık problem çözme, etkili öğrenme ve bilinçli karar verme gibi insan zekasının özel niteliklerini taklit etmeyi hedeflerken, aynı zamanda insan davranışlarını ve düşünce süreçlerini taklit edebilme kabiliyetine de sahip. Yapay zeka, genellikle makinelerin bilgi toplamasını, kapsamlı bir şekilde öğrenmesini, verileri anlamasını ve mantıklı sonuçlar çıkarmasını sağlamak amacıyla kullanılan çeşitli algoritmalar ve karmaşık yapay sinir ağları ile desteklenmekte. Ayrıca, birçok farklı sektörde etkin bir şekilde kullanılan yapay zeka, otomasyon süreçlerinden tıbbi uygulamalara, finansal analizlerden ulaşım sistemlerine ve eğitim alanına kadar uzanan, derin bir yelpazede çeşitli ve etkili uygulamalara sahip olan bir teknolojidir. Bu durum, yapay zekanın, günümüz dünyasında ne denli önemli ve etkili bir rol oynadığını açık bir şekilde göstermekte. Kullanıcıların ihtiyaçlarına ve taleplerine yönelik geliştirilen yapay zeka uygulamaları, süreçlerin daha verimli hale gelmesine katkıda bulunurken, aynı zamanda insan yaşamını da kolaylaştıran bir unsur haline dönüşmekte.

Geçen hafta katıldığım bir akademik seminerde Bilişim Garajı örneği üzerinden hibrit öğrenmeyi anlattım. Bilişim Garajı, her yıl Türkiye’nin 71 ilinde, 3000'den fazla eğitim noktasında ve 100.000'den fazla öğrenciye ulaşıyor! Bilişim Garajı, online platformunda öğrenciler 50.000’i aşkın multimedya sayfadan oluşan 200 farklı derse erişebilir. Bilişim Garajı, kodlama, üç boyutlu tasarım, akıllı cihaz tasarımı/kodlama, web tasarımı, girişimcilik ve görsel sanatlar alanlarındaki dersler kendi içlerinde giriş, orta ve ileri seviye olarak sınıflandırılmıştır. Bilişim Garajı, geleceğin dijital liderlerini yetiştiriyor. Bilişim Garajı olarak biz bu dönüşümün liderlerinden biri olmaktan gurur duyuyoruz. Bilişim Garajı olarak eğitimde kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimlerinden değerlendirme sistemlerine kadar birçok alanda dönüşüme öncülük ediyoruz. Yapay zeka bu anlamda her öğrencinin bireysel ihtiyaçlarına uygun öğrenme yolları oluşturuyor ve öğretmenlerin iş yükünü azaltarak daha fazla rehberlik rolü üstlenmelerine olanak tanıyor. Bu sayede eğitim stratejilerini daha verimli hale getiriyoruz. Bilişim Garajı olarak öğrencilerin deneyimlerini ve ihtiyaçlarını anlamak, öğrenme süreçlerinin etkinliğini artırma, içerikleri iyileştirme ve öğretim stratejilerini optimize etme açısından oldukça kıymetli. Bilişim Garajı LSM’inde yer alan anlık geri bildirim mekanizmaları sayesinde öğretmenler ve sistem yöneticileri, eksiklikleri hızla tespit edip gerekli müdahaleleri yapabilirler. Bunlar güzel şeyler. İlham verici gelecek vs. ama ya tehditler? Varsa?

Geleceğin Teknolojileri

Geleceğin teknolojileri dediğimiz tüm teknolojiler, 3 temel üzerinde yükselmektedir. Bunlar; yazılım (algoritma), sensör ve çiplerdir. Bu üçlü geleceğin teknolojilerinin kalbidir. Yukarıda saydığımız üçlünün en büyük zaafı, hack’lenme riskleridir. Henüz, hack’lenemeyecek bir yazılım, çip ya da sensör bulunmamaktadır. Buradan yola çıkarak, geleceğin, eğitim de dahil olmak üzere hack’lebilir tüm teknolojilerinin, az ya da çok, yaşamımızı tehdit edebileceğini söyleyebiliriz. Önemli olan bu teknolojilere kimlerin sahip olduğu, kimler tarafından kullanıldığıdır. Şayet iyi insanlar tarafından kullanılırlarsa dünya bir cennete dönüşebilir. Aynı şekilde, bu teknolojileri kötüler kullanırlarsa da dünya bir cehenneme dönebilir. Bu çıkarsama, yalnızca geleceğin teknolojileri için değil, geçmişten günümüze gelişen tüm teknolojiler için geçerlidir. En basit örneği uçaklarıdır; geçmişte aylar süren yolculukları saatlere indirgeyen bu teknolojik gelişme aynı zamanda Hiroşima’ya atom bombası atılmasında da kullanılmıştır.  Bu açıdan bakınca hiçbir teknolojiyi elimizin tersi itmemeli, onları insanlığın yararına kullanmanın yollarını aramalıyız. Bunu yaparken de potansiyel tehlikelerini de göz ardı etmemeliyiz.

Bana göre geleceği tehdit eden teknolojilerin başında yapay zekâ gelmektedir. Dolayısıyla, bu tehlikeleri bizzat yapay zekâya sormayı daha yararlı buldum. Bakalım, yapay zekâ geleceğimizi tehdit eden teknolojileri nasıl sıralamış:

Yapay Zekalar ve Eğitim

Yapay zeka konusu ilginç ve önemli konu.  Son yıllarda oldukça popüler ve üzerinde çokça tartışılan bir alan haline geldi. Yapay zeka, kısa bir tanımla, bilgisayar sistemlerinin insan benzeri düşünme ve karmaşık problem çözme yeteneklerini simüle etme süreci olarak ifade edilebilir. Yapay zeka alanındaki çarpıcı ve hızlı gelişmeler, sadece teknoloji endüstrisini değil, aynı zamanda tıp, eğitim, otomotiv, finans, tarım ve diğer birçok sektörü de önemli ölçüde etkilemekte ve dönüştürmekte. Yapay zeka; bilgisayar bilimleri ve mühendislik gibi teknik alanların çok ötesine geçerek, toplumun her alanında daha belirgin bir şekilde ve daha etkili olarak yer bulmakta ve yaygınlaşmakta. Bu durum, bireylerin yaşamlarını daha pratik ve kullanışlı hale getirirken, iş süreçlerini de büyük oranda revize etmekte ve dönüştürmekte, bunu görmeliyiz. Bu zeka türü aynı zamanda yenilikçi çözümler sunarak ekonomik ve sosyal faydalar sağlamakta. Ayrıca, bu teknolojilerin gelecekteki gelişimi, eğitimden sağlığa kadar birçok alanda daha fazla etki yaratacak ve insanlık için yeni fırsatlar yaratma potansiyeline sahip olacak. Bence açılımı bu.

Üretken yapay zeka (Generative AI) teknolojileri, eğitim alanında önemli dönüşümlere yol açıyor. Üretken yapay zeka uygulamaları, öğretim ve öğrenim süreçlerini yeniden şekillendirerek dinamik, kişiselleştirilmiş ve etkileşimli öğrenim ve öğretme deneyimleri sunuyor. Bu teknolojiler, eğitimi daha kişiselleştirilmiş ve erişilebilir hale getirecek. Ancak bu teknolojinin bir araç olduğu unutulmamalı; pedagojik prensipler her zaman merkezde tutulmalı ve dönüşüm tüm eğitim bileşenlerinde eş zamanlı olarak gerçekleşmelidir.

Dar yapay zekâlar, bir alanda eğitilen ve geliştirilen yapay zekâlar için kullanılan ifadedir. Şimdiye kadar insanoğlu tarafından geliştirilen ve bazı oyunlarda insanı yenen türler dar yapay zekâ olarak adlandırılır.

Dar yapay zekâlar yüklendiği iş dışında başka işler yapamaz. DeepBlue ve AlphaGo oyun yazılımları insanı yenen dar yapay zekâ örnekleridir. Bu yazılımlar, bir yandan insanlarla oyun oynarken, diğer yandan da kullanıcısının takvimini düzenleyip, randevularını organize edemez ya da banka borcunu ödeyemez. Bilgi ve kabiliyeti sınırlı olan bu yapay zekâlar, ağırlıklı olarak arama motorları, tercümanlık, mobil uygulamalar ve tekrarlanan işlerde kullanılmaktadır. Hal böyle olunca yeterli veri ve iş akışına sahip her işletmenin kendisi için geliştirdiği yapay zekâsı olabilir ve bu yapay zekâlar birbirinden habersiz ve bağımsız çalışmalarına devam edebilirler.

Genel yapay zekâ, insan beyni gibi sinir ağlarına sahip ve bu ağlar sayesinde, dar yapay zekâları birbirine bağlayan ve iş yapmalarına olanak sağlayan sistem için kullanılan ifadedir. Dar yapay zekâdan en önemli farkı, insan gibi düşünme, anlamlandırma ve bir fikri hayata geçirme özelliğine sahip olmasıdır.

Genel yapay zekâ, aynı zamanda kodsuz yapay zekânın yaygın kullanılmasını sağlayacak teknolojidir. Çünkü yapay zekâ yönetimini kullanabilen profesyoneller, genel yapay zekâ aracılığı ile gün içindeki randevularını, performans takiplerini, çalışan görevlendirmelerini, market alışverişlerini, içecekleri kahveyi, yiyecekleri yemeği, banka ödemelerini, tahsilat talimatlarını, doktor randevularını, sanatsal etkinliklerini kısa bir vakit ayırarak gün içinde plana dökebileceklerdir.

Gelelim süper yapay zekâ kavramına. İnsan beyninin temel çalışma prensip ve fonksiyonlarına göre çalışan, ancak insan beyni ve düşünce sisteminden daha üstün özelliklere sahip yazılım ve algoritmalar olacağı öngörülmektedir. Süper yapay zekânın kendi algoritmalarını oluşturmasının yanı sıra kendi donanımlarını da yaratabileceği varsayılmaktadır.

Dar yapay zekâ türleri günümüzde başarı ile kullanılmaktadır. Genel yapay zekâ denemeleri de hızla sürmektedir. Bugünlerde ilk örneklerini (ChatGPT) kullanmaya başladık bile. Süper yapay zekâ ise henüz sadece fikir aşamasındadır. Ne zaman gerçekleşeceği ise bilinmemektedir. Ancak, teknoloji ve yazılım dünyasındaki gelişimin hızına bakarak, çok uzak olmayan bir gelecekte hayata geçeceğini tahmin etmek zor değil.

Süper yapay zekâ, henüz tasarım aşamasına bile ulaşmamışken, pek çok komplo teorisine ilham kaynağı olmuştur. Bu teorilerin ortak noktası, kontrolden çıkacak olan süper yapay zekânın, insan soyunu yok edebilecek güce sahip olabilme ihtimalidir. Bu teorileri savunanların büyük bir kısmı, Stephen Hawking’in bu konuda söylediklerinin bir kısmını alıp, kendilerine dayanak noktası yapmaktadırlar. Oysa Hawking, bu konuda kesin hükümlerde bulunmayıp, iyi ve kötü olasılıkları ortaya koymaktadır.

Bitirirken…

Hawking “Etkili yapay zeka yaratmadaki başarı, uygarlığımızın tarihindeki en büyük olay olabilir. Ya da en kötüsü. Sadece bilmiyoruz. Bu nedenle, yapay zekâ tarafından sonsuz bir şekilde yardım edilip edilmeyeceğimizi veya onun tarafından görmezden gelinip, bir kenara atılıp atılmayacağımızı veya onun tarafından makul bir şekilde yok edilip edilmeyeceğimizi bilemeyiz” dedikten sonra, şimdiden, AI yaratmanın ve kullanmanın kurallarının konulmasına dikkat çekmektedir. Günümüzde tüm ülkelerin kabul ettiği, nükleer silahların sınırlandırılmasına benzer bir anlaşmanın yapılmasını önermektedir.

Kontrolsüz olarak geliştirilecek olan süper yapay zekâ uygulamalarının, değişik ölçeklerde, insanlığa zarar verme olasılığı elbette vardır. Bu yüzden, küresel ölçekte yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Ama bu tehlikeye bakarak, genel yapay zekâ ve süper yapay zekânın insanlığa sağlayacağı faydaları da görmezden gelemeyiz. Yapay zekanın potansiyeli, gelecekte daha fazla sektörü etkileyerek, günlük hayatımızda ve iş yaşamında köklü değişiklikler yaratmaya devam edecektir.

Gelecekte yapay zeka ve öğrenme alanında daha fazla derinleşme ve gelişme bekleniyor. Ben bekliyorum. Günümüzde teknolojinin hızlı bir şekilde ilerlemesiyle birlikte, akıllı cihazlar ve uygulamalar, yapay zeka ve öğrenme yetenekleri sayesinde insanlarla çok daha etkileşimli ve uyumlu bir şekilde etkileşim kuracak. Bu etkileşim, sosyal yaşantımızdan iş hayatımıza kadar pek çok alanı kapsayacak ve bu sayede insanlar, günlük yaşamlarında daha akıllı ve etkili çözümlerle karşılaşacaklar. Aynı zamanda, tıp, eğitim, finans ve birçok diğer sektörlerde yapay zeka kullanımı artarak daha da yaygın hale gelecektir. Bu durum, her sektörde verimliliği artırmanın yanı sıra, süreçlerin daha da hızlanmasını sağlayacak ve insanlar, zamanlarını daha değerli işlere harcama fırsatını elde edecekler